657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun “aile yardımı ödeneği” başlıklı 202’nci maddesinin birinci ve ikinci fıkralarında yapılan düzenlemeye göre;
” Evli bulunan Devlet memurlarına aile yardımı ödeneği verilir.
Bu yardım, memurun her ne şekilde olursa olsun menfaat karşılığı çalışmayan veya herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşundan aylık almayan eşi için 1500*, çocuklarından her biri için de 250 gösterge rakamının (72’nci ay dahil olmak üzere 0-6 yaş grubunda yer alan çocuklar için bir kat artırımlı) aylık katsayısı ile çarpılması sonucu elde edilecek miktar üzerinden ödenir. Eşlerden birine iş akdi veya toplu sözleşme gereği çocukları için yapılan aile yardımı ödeneği daha düşük ise, yalnız aradaki fark ödenir. Bu fıkrada yer alan gösterge rakamlarını 3 katına kadar artırmaya Cumhurbaşkanı yetkilidir.”
*Kamu Görevlilerinin Geneline ve Hizmet Kollarına Yönelik Mali ve Sosyal Haklara İlişkin 2022 ve 2023 Yıllarını Kapsayan 6. Dönem Toplu Sözleşme’nin 46’ncı maddesine göre; 657 sayılı Kanunun 202’nci maddesi uyarınca eş için aile yardımı ödeneği gösterge rakamı “2273” olarak uygulanmaktadır.
657 sayılı Kanunun bu düzenlemesine göre; evli olan devlet memurlarının aile yardımı ödeneğinden yararlanabilmesi için aşağıda belirtilen iki önemli alternatifli şart bulunmaktadır. Bunlar;
1. Eşlerinin her ne şekilde olursa olsun menfaat karşılığı çalışmaması (veya)
2. Herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşundan aylık almaması
Bu bahse konu şartların varlığı, memurların kurumlarına vermiş olduğu aile durum bildirimi ve durumunda değişiklik olması halinde bildirimin yenilenmesi halinde tespit edilebilmektedir. Bunun yanında, kurumların bünyelerindeki denetim elemanlarınca veya Sayıştay denetimi sırasındaki yapılan tespitlerle de bu durum ortaya çıkmaktadır.
Sayıştay 1. Dairesinin bir kararında (Yılı:2021, Karar No:10898, İlam No: 77, Tutanak Tarihi 23.02.2023); aile yardımı alan kişilerin eşlerine ait hizmet dökümlerinin (sigortalılık tescil ve hizmet kayıtları) incelenmesi sonucunda, . yılında. memurun eşleri tüm yıl veya belli dönemlerde menfaat karşılığı çalıştığı veya sosyal güvenlik kuruluşundan aylık aldığı halde ilgili mevzuata aykırı olarak aile yardımı aldıkları ve dolayısıyla bu memurlara ilgili mevzuata aykırı olarak eş için öngörülen aile yardımı ödeneği verilmesi sonucu kamu zararı oluşmuştur şeklinde hüküm kurulmuştur.
Sayıştay Temyiz Kurulu tarafından verilen bir kararda (Tutanak No: 37144, Tarih: 07.05.2013); “isteğe bağlı” olarak prim ödeme ve SGK No’sunun bulunmasını “Bireysel Özel Emeklilik” sisteminden farklı düşünmemek gerektiği, dolayısıyla aile durumu bildirimi doğrultusunda, aile yardımı almış olan X eşi .’ın “ücret elde eden bir eş” olarak değil de “çalışmayan ve herhangi bir geliri olmayan eş” kapsamında değerlendirilmesi gerektiğinden X.’e (eş için) aile yardımı ödenmesinde mevzuata aykırılık bulunmadığı şeklinde hüküm kurulmuştur.
Çalışan eşin aylıksız izinli olması halinde çalışan diğer eşe aile durumu bildirimini yenilemesi yoluyla talepte bulunması durumunda aile yardımından yararlanılır.
İşsizlik ödeneği alan eşin aile yardımından yararlanması gerektiğine dair dönemin Devlet Personel Başkanlığı’nın 18.11.2013 tarihli 17743 sayılı görüş yazısı bulunmaktadır. Görüş yazısında, işsizlik ödeneği geçici süreli yapılan bir ödeme olarak görülmüş, işsizlik ödeneği alan eş için aile yardımı bildirimi yapılması halinde aile yardımı ödeneği verilmesi gerektiği belirtilmiştir.
Bedelsiz kiralanan bir arazide zirai faaliyete başlayan ve ziraat odası kaydından dolayı BAĞ-KUR ile ilişkilendirilen kişinin memur eşine aile yardımı ödenmeyeceğine dair dönemin Devlet Personel Başkanlığı’nın 30.04.2010 tarihli 8193 sayılı görüş yazısı bulunmaktadır. Görüş yazısında, bu durum her ne şekilde olursa olsun menfaat karşılığı çalışmıyor olma hükmüne aykırılık teşkil ettiği belirtilmiştir.
Danıştay Beşinci Dairesinin bir kararında (T:11.04.1985, E:1981/1465, K:1985/960); eşi de memur olan davacıya 657/202 madde hükmü uyarınca aile yardımı ödeneği ödenmemesinde hukuka aykırılık bulunmamıştır.
Sonuç olarak yukarıda yer verilen açıklamalar ışığında, çalışan memur eşler aile yardımı ödeneğinden yararlanamazlar.
